مهم ترین چالش هدررفت منابع آب در ایران، ضرورت تغییر رویه مدیریتی در حوزه آب، غذا و انرژی - وبلاگ اندورید

به گزارش وبلاگ اندورید، امروز 2 فروردین (22 مارس) از سوی سازمان ملل روز جهانی آب نام گذاری شده است. پیشنهاد نام گذاری این روز که در آن بر مدیریت کارآمد منابع آب شیرین تأکید شده، نخستین بار در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در شهر ریودوژانیرو برزیل، به طور رسمی مطرح شد و هدف از این نام گذاری نیز آن بود که روزی در تقویم به مطلع سازی مردم در خصوص آب اختصاص یابد.

به گزارش وبلاگ اندورید، سازمان ملل زمینه موضوعی روز دنیای آب 2019 را کسی را از قلم ننداختن اعلام نموده و این از آن جهت است که گروه های حاشیه ای معمولاً در دسترسی به آب ایمن، نادیده گرفته شده و مورد تبعیض واقع می شوند. این در حالی است که موضوع روز دنیای آب در سال های 2014 تا 2018 به ترتیب آب و انرژی، آب و توسعه پایدار، آب و مشاغل ، چرا آب را هدر دهیم؟ و طبیعت برای آب انتخاب شده بود.

کشور ما نیز در سال های اخیر تحت تأثیر 3 عامل رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و سوء مدیریت با چالش ها و مسائل ناشی از کمبود آب و استفاده نادرست از منابع آبی روبه رو شده که از آن تحت عنوان بحران آب در ایران یاد می گردد.

در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا سالیانه روز دنیای آب را جشن می گیرند، در کشور ما با توجه به همزمانی این روز با ایام نوروز و فرا رسیدن سال نوی شمسی، فرصت چندانی برای آگاهی بخشی در خصوص آب به دست نمی آید. لذا سرویس علم و فناوری وبلاگ اندورید بر آن شد در این روز به سراغ دکتر سیمین ناصری، استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب برود تا به مهم ترین دغدغه ها و نگرانی ها در حوزه آب پاسخ دهد.

دکتر سیمین ناصری، رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت وگو با وبلاگ اندورید ابتدا به سابقه این مرکز پرداخت و گفت: در سال 1389 با همکاری مسئولین انجمن بهداشت محیط ایران و تیم محققان از دانشکده بهداشت، پژوهشکده محیط زیست را در دانشگاه علوم پزشکی تهران تأسیس کردیم و مرکز تحقیقات کیفیت آب نیز با مسئولیت من شکل گرفت.

وی با بیان اینکه برنامه راهبردی مرکز فوق فراوری داده ها و اطلاعات مرتبط با کیفیت آب (در منابع آب، آب آشامیدنی و آب های بطری شده) است، یادآور شد: در این مرکز همچنین اثرگذاری آلودگی های آب بر بهداشت و سلامت مردم مورد تأکید قرار گرفته و حضور آلاینده ها و منشأ آن ها آنالیز و ارزیابی می گردد.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب تأکید کرد: آنچه که همیشه برای من اهمیت داشته است، برنامه ریزی صحیح و عملکرد مطلوب تیم های تأمین آب آشامیدنی در کشور بوده است، با این هدف که دسترسی مصرف نمایندگان به آب سالم در تمام مناطق فراهم شده و در نتیجه بار بیماری های ناشی از آلودگی آب کاهش یابد.

دکتر ناصری بیماری های ناشی از آلودگی آب را به دو گروه بیماری های واگیر یا communicable diseases و بیماری های غیرواگیر (Noncommunicable diseases) تقسیم کرد و اضافه نمود: با پیشگیری از این بیماری ها، میزان هزینه ها در بخش درمان نیز کمتر می گردد.

بهره مندی 95 درصدی مردم از سیستم های پایه تأمین آب شرب

وی سپس به ارائه گزارشی در خصوص چگونگی وضعیت آب در کشور پرداخت و توضیح داد: بیش از 40 درصد آب ایران از منابع غیر تجدیدپذیر (آب زیرزمینی 25 درصد و آب سطحی 20 درصد) تأمین می گردد.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب ادامه داد: بر اساس آخرین گزارش که به عنوان گزارش پایه از نظر سطح خدمات تأمین آب برای پایش اهداف (1-6) و (2-6) برنامه توسعه پایدار (SDGs) تهیه شده، اطلاعاتی از سوی JMP و با همکاری این مرکز گردآوری و ارائه شده است.

ناصری اعلام کرد: بر اساس این گزارش 95 درصد (از جمله 97 درصد در مناطق شهری و 89 درصد در مناطق روستایی) حداقل از سیستم های پایه (basic) تأمین آب شرب برخوردار هستند؛ سیستم های پایه نوعی از سیستم های تأمین آب ارتقایافته هستند که در آن ها برای دسترسی به آب، زمان رفت- برگشت برای مصرف نماینده بیشتر از 30 دقیقه طول نکشد.

وی یادآور شد: این در حالی است که حدود میانگین 2 درصد جمعیت (از جمله 1 درصد در مناطق شهری و 4 درصد در مناطق روستایی) از سیستم های با دسترسی محدود (limited) برخوردارند که برای تأمین آب، زمان رفت- برگشت آن ها بیشتر از 30 دقیقه طول می کشد؛ به این سیستم ها، سیستم های با دسترسی محدود گفته می گردد.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب توضیح داد: 3 درصد باقی مانده جمعیت نیز از سیستم های تأمین آب ارتقانیافته (unimproved)، همچون آبرسانی با تانکر و سایر سیستم های سیار تأمین آب، یا آب های بطری شده استفاده می نمایند.

تأمین آب آشامیدنی با کیفیت مطابق استاندارد ملی، وظیفه شرکت آب و فاضلاب کشور

ناصری سپس به موضوع کیفیت آب شرب پرداخت و تشریح کرد: سازمان دنیای بهداشت (WHO)، اولین رهنمود (گایدلاین) بین المللی را در سال 1962 منتشر کرد، با این هدف که مهم ترین پارامترهای کیفی آب شرب (در زمینه های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی) معرفی شوند و در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گیرند. اما آنچه در هر کشور در این چارچوب تنظیم می گردد، با عنوان استاندارد ثبت می گردد که مفهوم اصلی آن لازم الاجرا بودن در تمام مناطق (شهری و روستایی) کشور است.

وی اضافه نمود: در ایران نیز اولین استاندارد آب آشامیدنی در سال 1345 تنظیم شد و همانند بازنگری هایی که در رهنمود WHO صورت می گیرد، هر چند سال یک بار در سطح ملی بازنگری می گردد. بنابراین یکی از مهم ترین مسئولیت های شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، تأمین آب آشامیدنی با کیفیت مطابق استاندارد ملی در تمامی مناطق کشور است.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب دلایل اصلی تغییر رهنمود WHO را انجام مطالعات بیشتر و روزآمد در زمینه ریسک هر یک از آلاینده ها و حضور محتمل آن ها با غلظت های مختلف در آب آشامیدنی بیان کرد.

ضرورت تغییر رویه مدیریتی در حوزه آب، غذا و انرژی

ناصری، مهم ترین چالش هدررفتگی منابع آب در ایران را بی توجهی به برنامه آمایش سرزمین دانست و گفت: در هر کشوری بر اساس یک برنامه آمایش صحیح، با توجه به منابع طبیعی (از جمله آب)، جمعیت و توانمندی ها، باید سیاست گذاری منطقی در برنامه های توسعه ملی تنظیم و اجرایی گردد که در ایران توجه کافی به این موضوع نشده است؛ به عنوان مثال روند افزایش فعالیت های کشاورزی در مناطق مختلف (و مصرف بی رویه منابع آب) که نتیجه مالی مطلوبی نداشته، تأثیرات منفی متعددی بر جای گذاشته است.

وی توضیح داد: به طور کلی در مقوله همبستگی بین آب و کشاورزی، برای نجات آب و در عین حال حفظ کشاورزی پایدار، به مدیریت مشترک و نگاه بین رشته ای احتیاجمند هستیم؛ به عبارت دیگر، برای تأمین پایدار غذا و در عین حال حفظ آب، باید بین آب، غذا و انرژی تعادل و توازن وجود داشته باشد.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب، لازمه امر فوق را تغییر رویه مدیریتی در حوزه آب، غذا و انرژی دانست و اظهار کرد: از این رو اعمال تغییرات اساسی در حکمرانی آب، مصرف آب و مدیریت آن لازمه نجات حوزه آب و کشاورزی در کشور است.

ناصری ضمن اشاره به اعتقاد متخصصان مبنی بر 10 راه چاره موجود برای برطرف چالش های آب یک کشور، این راه چاره ها را آموزش و آگاهی بخشی، استفاده از فناوری های جدید، استفاده مجدد از فاضلاب، ارتقای سیستم های آبیاری در راستای جلوگیری از تلفات آب در کشاورزی، منطقی کردن قیمت آب، استفاده از سیستم های شیرین سازی آب با بهره وری مناسب، استفاده از آب باران، جلب مشارکت عمومی و هماهنگی بین سازمانی، بازبینی سیاست ها و ضوابط و نیز مدیریت یکپارچه و توجه به اکوسیستم بیان کرد.

رسیدن به خودکفایی در فراوری هر محصول با مصرف بالای آب، از برنامه های توسعه خارج گردد

وی در پاسخ به این سوال که با توجه به سهل انگاری هایی که در حوزه آب صورت گرفته، آیا مسئولان در حال حاضر به وفاق بر سر مسئله آب رسیده اند یا خیر، گفت: با توجه به پیامدهای بسیار منفی ناشی از مصرف غیراصولی منابع آب در کشور، مانند افت سطح سفره های آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشت ها و شهرها، خشک شدن رودخانه ها و تالاب ها و عدم دسترسی به آب مورد احتیاج، ضروری است یکپارچه نگری مسئولان کشور در وزارت خانه ها و سازمان های مختلف، مورد تأکید قرار گیرد. در غیر این صورت هر سال با چالش های بیشتری روبرو خواهیم شد.

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب ادامه داد: در همین زمینه ضروری است به آب مجاز و میزان مصرف آب در فراوری هر محصول نیز توجه ویژه ای صورت گیرد. ضروری است که از حالا به بعد، رسیدن به خودکفایی در فراوری هر محصول کشاورزی (که مصرف آب بسیار بالایی دارد)، از برنامه های توسعه خارج گردد. این در حالی است که تصفیه صحیح فاضلاب ها و استفاده مجدد از آن ها نیز باید در اولویت قرار گیرد.

ناصری در ادامه به دستگاه هایی که می توانند از نتایج پژوهش های مرکز تحقیقات کیفیت آب بهره مند شوند اشاره و تأکید کرد: نتایج پژوهش های من و همکارانم که بیشتر در چارچوب کیفیت آب و تأثیر آن ها بر شرایط بهداشتی و سلامت مردم صورت گرفته، می تواند در شرکت آب و فاضلاب و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد استفاده قرار گیرد.

وی در همین زمینه، اضافه نمود: به طور کلی ریشه بسیاری از مسائل مرتبط با آب در کشور، فقط مربوط به خود منابع آب نبوده، بلکه به برنامه ریزی ناصحیح و تخصیص نادرست آب در این حوزه مرتبط است. کشور ما به توسعه صنعتی نیز احتیاج دارد و در شرایط کم آبی، این قضیه جدی تر و مهم تر نیز هست. تصمیم گیری در حوزه مدیریت منابع آب و تخصیص آن، باید با یک خرد جمعی صورت گیرد و هر سازمان به طور مستقل عمل نکند.

درباره کیفیت آب شرب به مصرف نمایندگان اطلاع رسانی گردد

رئیس مرکز تحقیقات کیفیت آب در رابطه با روند افزایشی استفاده از سیستم های تصفیه آب خانگی در بعضی از شهرها و مناطق کشور، شرح داد: مهم ترین دلیل این موضوع، عدم شفاف سازی درباره کیفیت آب شرب برای مصرف نمایندگان است. در بسیاری از شهرها علی رغم اینکه چالش کیفی در آب شبکه های توزیع وجود ندارد، مردم از این دستگاه ها در منازل استفاده می نمایند، در صورتی که احتیاجی به این کار نیست.

ناصری توضیح داد: اگر چه فیلترهای موجود در این سیستم ها می توانند آلاینده های متعددی را حذف نمایند، اما نتایج پژوهشی که ما در مرکز تحقیقات کیفیت آب انجام دادیم، در بعضی موارد حاکی از حضور جمعیت بیشتر میکروارگانیسم ها در آب خروجی تصفیه نماینده های خانگی بود.

وی در خاتمه اعلام کرد: به اعتقاد من ضروری است در چارچوب حقوق شهروندی، اطلاعات کافی کیفیت آب آشامیدنی در یک سامانه وسیع در اختیار مصرف نمایندگان قرار داده گردد. همچنین مصرف آب بطری شده روند افزایشی بالایی در جامعه دارد که کیفیت آن ها نیز باید همیشه تحت کنترل باشد.